حدود ۷ الی ۸ درصد از وزن بدن انسان را خون تشکیل می‌دهد. این مقدار در بدن یک فرد بالغ، چیزی حدود ۵-۶ لیتر خون است که مواد غذایی و اکسیژن را به تمام اندام‌ها و سلول‌های بدن می‌رساند. آزمایش خون یکی از سریع‌ترین و مطمئن‌ترین راه‌های تشخیص، پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌ها است. با این حال، از دیدگاه بیمار ممکن است دردناک، آزاردهنده و ناخوشایند نیز باشد. روش‌های متفاوتی برای نمونه‌گیری خون وجود دارند؛ اما اینکه از چه روشی برای جمع‌آوری نمونه خون استفاده می‌شود، بیشتر به هدف و نوع آزمایش خون و تا حدودی به شرایط بیمار بستگی دارد. در ادامه می‌توانید با انواع نمونه گیری خون، رایج‌ترین روش های نمونه گیری خون و نیز عوارض احتمالی آن‌ها آشنا شوید.
نمونه‌گیری و آزمایش خون یکی از بهترین راه‌ها برای بررسی وضعیت درونی خون است؛ زیرا خون می‌تواند اکسیژن، قندها، بسیاری از هورمون‌ها و مواد مغذی مورد نیاز برای حفظ سلامت سلول‌ها و اندام‌های بدن را با خود حمل کرده و سپس با دریافت مواد مضر و ضایعات از سلول‌ها، امکان دفع را فراهم کند. یکی از موارد استفاده از آزمایش خون، شمارش و بررسی نوع سلول‌های موجود در خون است که به تشخیص سریع کم‌خونی، سرطان‌ها و… کمک می‌کند و مانع از پیشرفت بیماری و رسیدن به مرحله صعب‌العلاج می‌شود.
معمولاً به افراد توصیه می‌شود که آزمایش خون یا CBC را به صورت دوره‌ای و در فواصل زمانی مشخص انجام دهند؛ زیرا در صورت بروز هرگونه مشکل در بدن، امکان تشخیص بیماری پیش از بروز علائم و نشانه‌های آن فراهم می‌شود. به این ترتیب، با انواع نمونه گیری خون می‌توان بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داد و یا از ابتلا به بسیاری بیماری‌ها پیشگیری کرد.
رایج‌ترین انواع نمونه گیری خون
تفاوت حجم خون مورد نیاز برای انجام آزمایش، شرایط بیماران و مواردی که در آزمایش مورد بررسی قرار میگیرند، موجب تعدد روش های نمونه گیری خون شده است. از میان روش‌هایی که معمولاً در بیمارستان‌ها و مطب پزشک مورد استفاده قرار میگیرند، ۳ روش نمونه‌گیری بیشترین کاربرد را دارند؛ که در اینجا به بررسی هرکدام پرداخته‌ایم:
۱. خون‌گیری وریدی
خون‌گیری وریدی که با رگ‌گیری و وارد کردم یک سوزن در ورید انجام می‌شود، یکی از رایج‌ترین روش‌های نمونه‌گیری در بیمارستان‌ها است. نمونه‌گیری خون از یک ورید سطحی در اندام فوقانی (معمولاً ورید کوبیتال میانی در بازو) صورت می‌گیرد. این ورید به پوست نزدیک است و اعصاب زیادی در نزدیکی آن قرار دارند؛ به همین دلیل، خون‌گیری وریدی باعث درد و اذیت بیمار می‌شود. اگرچه خون‌گیری وریدی بهترین راه برای نمونه‌گیری خون است؛ اما برای بسیاری از بیماران استرس‌زا و ناخوشایند است. برای نمونه‌گیری با رگ‌گیری می‌توان از تجهیزات زیر استفاده کرد:
. سرنگ
برای نمونه‌گیری با سرنگ ابتدا لازم است گارو یا تورنیکه را کمی بالاتر از بازو ببندید تا ورید برجسته شده و رگ گیری راحت‌تر انجام شود. به‌این‌ترتیب، با وارد کردن نیدل (Needle) سرنگ در ورید و کشیدن پیستون، خون وارد سرنگ می‌شود. سرنگ دارای درجه‌بندی بوده و تعیین حجم خون‌گیری بر عهده پرستار یا کارشناس آزمایشگاه است.
. لوله خلأ
در این روش خون‌گیری، از لوله خلأ به‌جای سرنگ استفاده می‌شود. بعد از قرار دادن گارو در قسمت بالاتر از بازو، حجم زیادی از خون در ورید محبوس می‌شود. با فرورفتن نیدل یا همان سوزن متصل به لوله در رگ وریدی، خلأ موجود در محفظه لوله مکش ایجاد کرده و مانند پیستون سرنگ عمل می‌کند. به این ترتیب، خون به‌آرامی وارد محفظه می‌شود.
پس از خون‌گیری، نیدل از ظرف نمونه‌گیری جدا شده و درپوش جایگزین آن می‌شود. برای جلوگیری از انعقاد سریع خون در لوله خلأ، از ماده ضد انعقاد درون محفظه استفاده می‌شود و رنگ درپوش با توجه به نوع این ماده و همچنین نوع آزمایش خون تعیین می‌شود. با توجه به اینکه خون مستقیماً از ورید به ظرف نمونه‌گیری منتقل می‌شود، احتمال آلودگی و خطا در آن کمتر از خون‌گیری با سرنگ است.
۲. خون‌گیری شریانی
خون‌گیری شریانی یکی دیگر از انواع نمونه گیری خون است که معمولاً در محیط بیمارستان‌ها انجام می‌شود. در این روش از ناحیه مچ دست و شریان اصلی بدن برای نمونه‌گیری خون بهره میگیرند. روش نمونه‌گیری شریانی عمدتاً برای شناسایی اختلالات تنفسی و متابولیک و تفسیر گازهای خون شریانی (ABG) جهت تشخیص اختلالات اسید-باز استفاده می‌شود؛ که در آن‌ها سطح CO2 نیاز به بررسی دارد.
اگرچه این روش به طور کلی بی‌خطر است، اما به دلیل استفاده از سرنگ می‌تواند برای بیمار دردناک و کمی آزاردهنده باشد. علاوه بر این، مواردی مانند تست آلن اصلاح‌شده غیرعادی با عفونت موضعی می‌توانند محل نمونه‌گیری را تحت تأثیر قرار دهند. در این روش همچنین خطر افزایش عوارض خونریزی در بیماران مبتلا به اختلال انعقاد خون یا کوآگولوپاتی (coagulopathy) وجود دارد.
۳. خون‌گیری مویرگی
خون‌گیری مویرگی یا نمونه‌گیری از انگشت یکی از آسان‌ترین روش‌ها است که به سرعت به پایان می‌رسد و نیاز به آمادگی بسیار کمی دارد. خون‌گیری مویرگی شامل گرفتن حداقل مقدار خون از بیمار و معمولاً از نوک انگشت است. این روش به دلیل کاهش استرس و اضطراب بیماران، معمولاً برای کودکان و بزرگ‌سالان عصبی انجام می‌شود. البته راحتی و آرامش روانی بیماری را نمی‌توان تنها دلیل انتخاب این روش در نظر گرفت. خون‌گیری مویرگی به صورت برداشتن چند قطره از خون بیمار است و معمولاً نمونه‌برداری از نوک انگشتان دست انجام می‌شود. بنابراین، بیمار خون بسیار کمتری نسبت به سایر روش‌های نمونه‌گیری از دست می‌دهد و امکان انجام آن در خانه نیز وجود دارد.
خون‌گیری مویرگی را به‌عنوان نمونه‌گیری خون خشک‌شده Dried blood sampling نیز می‌شناسند. درصورتی‌که از این روش خون‌گیری برای نوزادها استفاده شود، قسمت پهلویی کف پا و نوک انگشت برای نمونه‌برداری انتخاب می‌شوند. برای آماده‌سازی محل نمونه‌گیری تنها لازم است آن را کمی ماساژ داده و با الکل ضدعفونی کنیم. پس از خشک شدن محل، با استفاده از لنست یک سوراخ کوچک ایجاد کنید. اولین قطره خون را با گاز استریل پاک کرده و منتظر بمانید تا یک قطره خون بزرگ بر روی پوست تشکیل شود.
برای نمونه‌برداری، از یک کاغذ مخصوص استفاده می‌شود که برخلاف خون‌گیری شریانی و وریدی، نیازی به نگهداری سرد ندارد. بنابراین، حمل‌ونقل و نگهداری آن بسیار ارزان‌تر و آسان‌تر از سایر روش های نمونه گیری خون است. معمولاً ۵ قطره خون برای نمونه‌گیری مویرگی نیاز است که از طریق تماس قطره خون با کاغذ نمونه‌گیری به دست می‌آید. در این روش خون‌گیری، فرد درد کمتری حس می‌کند و خطرات آلودگی و انتقال بیماری کمتر است. معمولاً برای آزمایش‌هایی مانند تشخیص گروه خونی افراد که حجم نمونه زیادی نیاز ندارد، از خون‌گیری مویرگی استفاده می‌شود.
مقایسه روش های نمونه گیری خون
روش نمونه‌گیری | مزایا | معایب |
نمونه‌گیری وریدی | – حجم نمونه بیشتر و اندازه‌گیری شده– مناسب برای چکاپ و اغلب آزمایش‌های خون
| – همراه با درد و اضطراب در بیمار– نگهداری پرهزینه |
نمونه‌گیری شریانی | – حجم نمونه بیشتر و اندازه‌گیری شده– مناسب برای آزمایش ABG
| – همراه با درد و اضطراب در بیمار– نگهداری پرهزینه |
نمونه‌گیری مویرگی | – نگهداری آسان و کم‌هزینه– عدم نیاز به نگهداری سرد– بدون انتقال آلودگی | – بدون درد و اضطراب– حجم نمونه محدود و بدون اندازه‌گیری |
عوارض بعد از نمونه‌گیری خون چیست؟
نمونه‌گیری خون در صورت رعایت اصول بهداشتی کاملاً بی‌خطر است؛ اما برخی عوارض را نیز در پی دارد. شایع‌ترین عوارض خون‌گیری شامل موارد زیر هستند:
غش کردن: علت غش کردن در حین خون‌گیری معمولاً افت فشارخون و کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز نسبت به حد نرمال است.
کبودی در محل خون‌گیری: هماتوم یا کبودی در محل نمونه‌گیری بسیار رایج است و می‌تواند به دلیل مصرف داروی ضد انعقاد، عدم اعمال فشار کافی بر جای سوزن پس از رگ گیری، عدم ورود کامل یا صحیح سوزن به رگ و… ایجاد شود.
عفونت: این عوارض معمولاً در افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی مشاهده می‌شود و با التهاب، تورم و قرمزی شروع می‌شود.
آسیب عصب: درصورتی‌که پرستار مهارت کافی برای رگ گیری را نداشته باشد، ممکن است به عصب آسیب بزند. درد شدید و گزگز در محل نمونه‌گیری از نشانه‌های آن هستند.
فلبیت (التهاب ورید): یکی از عوارض نادر خون‌گیری وریدی است که با التهاب و ورم به شکل خطوط و قرمز شدن ناحیه همراه است.
